Tình bạn trong giao tế trần gian...

 

 

Đêm rồi khó ngủ, lần đọc lại Terre des Hommes qua giọng dịch phiêu bồng của Bùi Giáng, “giọng trần gian đi tìm linh hồn mình giữa non nước quạnh”(1). Dừng lại ở phần Saint Ex viết về bằng hữu (2), ngơ ngẩn nghĩ về mình, về mọi người, về những người mình đang-gọi-là-bạn hay từng-gọi-là-bạn, u hoài xiết nỗi với những mất mát rụng rơi và bồi hồi với những gì mình còn gìn giữ được. Có những cái tên còn nằm trong trí nhớ nhưng gương mặt người dường như đã phai nhòa khuất nẻo, lại có những ánh mắt nụ cười còn tươi rói trong tim nhưng hầu như ta đã quên tên. Bao nhiêu gương mặt, bao nhiêu giọng người, bao nhiêu tên gọi, quên quên nhớ nhớ vui vui buồn buồn, lẫn lộn…

“Các bạn hữu, xa ta vì đời xô đẩy, xa ta vì cuộc sống không cho phép ta nghĩ đến họ nhiều, nhưng họ vẫn còn ở tại một nơi nào đó chẳng biết, lặng lẽ và bị lãng quên, nhưng xiết bao trung thành chung thủy! Và nếu trên đường đi chợt gặp, họ còn nắm lấy vai ta lắc mạnh, vồ vập vui mừng! Vâng, vâng, quả thế, chúng ta quen mọng đợi chầy ngày…

“Nhưng dần dà chợt thấy rằng tiếng cười trong trẻo của kẻ kia không bao giờ ta nghe trở lại nữa, ta chợt thấy rằng khu vườn êm dịu nọ sẽ muôn đời là vườn cấm đối với ta. Tới lúc bấy giờ, mối đau lòng mới trỗi dậy niềm tang tóc thật sự mới khởi đầu. Không da diết, đoạn trường, nhưng pha mùi chát chát.

“Thật vậy, không có gì thay thế nổi người bạn đường đã bỏ đi. Người ta không tự tạo được cho mình những bạn già thân ái. Không có gì sánh kịp cái kho tàng những kỷ niệm chia nhau, những ngày giờ cùng chung hoạn nạn, những cằn nhằn gây gổ, những thành thật giải hòa, những chân tình ở trong nhịp tim máu. Mất đi, làm sao tạo ra trở lại. Trồng một cây sồi, cây phong, cây bồ đề, và mong sắp được nằm mơ dưới bóng lá nay mai, đó là ảo mộng.

“Đời vốn đi như thế. Ban đầu vào cuộc sống, chúng ta giàu, giàu nhiều, giàu nữa; trong bao năm, chúng ta trồng cây, tỉa hột, nhưng ngày tháng trôi, năm sầu lại: thời gian phá vỡ mất công trình; cây rừng bị chặt; bạn hữu từng người rơi rụng mất. Bóng tùng quân nghìn tầm xiêu đổ, cái con người trơ trụi sẽ còn nghe rõ trong hoang liêu mối ngậm ngùi xuân xanh xa mất…”.

Tôi nhớ tôi, nhớ những người bạn thuở còn xanh tóc, thuở tình bạn chỉ vì tình bạn, thuở không hề có chút toan tính nào trong mọi mối quan hệ bạn bè: vô tư, hào sảng, hết lòng và mang chút hơi hám… Thủy Hử! Những con người tuổi trẻ hào sảng đó dần biến đi đâu mất hết rồi? Cả tôi nữa...

“…Chỉ một điều hào hoa quý trọng, đấy là tình bạn trong giao tế trần gian. Nếu làm việc chỉ nhằm riêng những mục đích vật chất, chúng ta sẽ tự xây tù ngục cho mình. Chúng ta khép mình cô đơn trong đó, với những đống tiền, đống bạc tàn lụi như tro than, chẳng thể nào mang lại chút sinh thú nào có nghĩa cho cuộc sống.

“Nếu tôi tìm lại trong kỷ niệm mình những hình ảnh nào ghi tạc sâu xa, nếu tôi dò tính lại những ngày giờ nào đáng kể, thì chắc chắn rằng tôi sẽ tìm thấy được những thứ gì không một thứ tiền của nào tạo nổi. Người ta không thể mua được những tình bạn Mermoz (3), của một bạn đường mà riêng những giờ kham khổ sống chung đã gắn chặt họ vào đời ta mãi mãi…” (Cõi người ta - Saint Exupery).

Lại nhớ đến cuốn sách vừa đọc gần đây của Sandor Marai - Những ngọn nến cháy tàn. Một tiểu thuyết ngắn khá cổ điển về tình bạn, tình yêu, lòng chung thủy cũng như sự phản bội với văn phong của một bậc thầy, hấp dẫn, tinh tế, đầy ám ảnh và nhuốm màu buồn bã. Marai phân loại bạn bè như thế này:

“Tính đồng bọn, sự đàn đúm đôi khi thoạt nhìn tưởng là tình bạn. Quyền lợi chung đôi khi tạo ra những hoàn cảnh, giống như tình bạn. Chạy trốn sự cô đơn, con người sẵn sàng lao vào mọi cảm xúc thân tình, mà sau đó, phần lớn làm người ta hối hận, nhưng trong một khoảng thời gian ngắn, nó khiến người ta tin rằng, sự thân tình này là một dạng của tình bạn. Tất cả đều không phải tình bạn chân chính. Người ta cho rằng - cha tôi cũng nghĩ vậy - tình bạn là một phụng sự. Giống như người đang yêu, người bạn không chờ phần thưởng ban cho cảm xúc của mình. Họ không muốn chống lại phận sự, không phủ nhận sự bấp bênh của nhân vật được chọn làm bạn, họ nhận ra điểm yếu của người kia và sẵn sàng tiếp nhận, với những hệ quả kèm theo”.

Bước vào tuổi tri-thiên-mệnh, sống và trải nghiệm cũng nhiều, tôi vẫn sững sờ trước sự trầm tưởng sâu xa, tinh tế của Sandor Marai về bản chất của tình bạn. Và có lẽ vậy, để có được một tình bạn thật sự chân chính - điều cần thiết trước tiên chắc chắn phải là sự-chấp-nhận-mang-tính-phụng-sự cho tình bạn đó, một cách bất vụ lợi…

Hình như tôi đã mơ màng đi vào giấc ngủ bằng câu chuyện kết bạn vô tư giữa chú chồn đáng yêu và cậu bé hoàng tử trong tác phẩm Le Petit Prince của Saint Ex, nghe mình thì thầm với lòng mình điều căn dặn bí mật của con chồn: Người ta chỉ nhìn thấy rõ với trái tim, cái cốt yếu mắt thường không sao thấy… (On ne voit bien qu’avec le coeur. L’essentiel est invisible pour les yeux).

Tháng XI.2015

Trần Thanh Sơn

 

(1) Lời tựa bản dịch Cõi người ta (Terre des Hommes) của Bùi Giáng
(2) Trong nguyên bản, tựa đề chương sách Saint Ex dùng từ Camarades (Bùi Giáng dịch là Bạn đồng nghiệp), đồng thời trong phần này, để nói về những người bạn, Saint Ex dùng compagnon (không dùng amis). Có lẽ tình bằng hữu được nói ở đây vượt lên loại tình bè bạn thông thường, tiệm cận đến loại bạn đồng lý tưởng, đồng chí hướng, những người bạn đường đồng cam cộng khổ (trong thời điểm mà hai từ “đồng chí” đang bị lạm dụng và làm cho lem luốc như hiện nay, tôi gắng tránh không dùng đến danh từ đó)
(3) Tên nhân vật trong sách, bạn đồng nghiệp của Saint Exupery

* Tranh: All of a Sudden, The Weight (Lynnea Holland-Weiss)