Vùng của Apollinaire

 

Tôi được đọc Zone của Apollinaire khi vừa rời khỏi trung học, trong tuyển tập Apollinaire do nhà Pierre Seghers thực hiện (1956) mà một người bạn lén lấy từ tủ sách của mẹ cho mượn. Từ thế giới của Huy Cận - Xuân Diệu đến với thế giới của Apollinaire, mà đặc biệt là Zone, hệt như một cú rơi tự do từ trên mây xuống thẳng… luyện ngục, cảm giác thảng thốt đến tột độ! Nhưng có thể nói, thơ Apollinaire đã mở ra cho tôi một chân trời mới đầy những-đường-bay, mà xuất phát điểm từ Zone, tôi chạy lấy trớn để... lao mình xuống những vực thẳm này khác của nghệ thuật.

Từ lần đọc đầu tiên ngày mới hai mươi ấy, tôi đã hẹn với mình sẽ có ngày dịch bài thơ sang Việt ngữ. Nhưng rồi năm tháng cứ trôi tuột đi, chẳng mấy khi tôi chuyên tâm ngồi đủ lâu với Zone để dịch nó. Thế nên, bản dịch bài thơ tôi vừa thực hiện xong này xem như hoàn thành một lời hứa với chính mình, với cái tôi của những ngày còn "mắt sáng, môi trong". Và cũng xem như là lời cảm ơn Hồng, người bạn đã cho tôi mượn sách, rồi sau đó vì thấy tôi thích quá nên đã dấu mẹ tặng luôn cuốn sách này cho tôi. Chao ơi Apollinaire, còn mới nguyên trong tôi những xúc cảm xôn xao một thời!…

Trần Thanh Sơn (1.2017)

 

 

 

Zone (*)

 

 

Cuối cùng mi cũng chán nản cái cõi trần gian cũ kỹ này

 

Ôi tháp Eiffel, nàng mục đồng với bầy cừu là những vai cầu đang kêu lên be be trong sớm mai đây

 

Mi đã sống quá lâu trong cổ thời kiểu Hy Lạp với La Mã

 

Ở nơi này đến cả những chiếc ô tô cũng mang một vẻ cũ xưa

Duy chỉ tôn giáo là hãy còn mới tinh khôi tôn giáo

Và còn đơn sơ như những kho chứa máy bay trong cảng hàng không

 

Riêng ở Âu Châu ngươi không cũ đi hỡi Thiên Chúa giáo
Người tân tiến nhất Âu Châu chính là ngài - Đức Giáo hoàng Pie Đệ Thập

 

Và mi, mà sự hổ thẹn giữ mi lại trước những mắt cửa đang lom lom nhìn

Không để mi sáng nay bước vào nhà nguyện và xưng tội ở đó
Mi ngước đọc những tờ cáo thị, những bảng ca-ta-lô, áp phích quảng cáo inh ỏi ca hát trên cao

Đó là thi ca sớm mai còn với văn xuôi đã có đám nhật trình

Những tệp sách 25 xu được giao tận nơi nhập những truyện phiêu lưu trinh thám

Hàng đống chân dung các vĩ nhân và muôn ngàn tước vị

 

Sáng nay tôi thấy một con phố đẹp mà tôi không nhớ được tên

Mới mẻ và sáng trưng tiếng kèn báo thức của mặt trời

Các chủ nhân ông, thợ thuyền và các nường thư ký tốc ký gõ máy chữ xinh đẹp

Từ sáng thứ Hai đến chiều thứ Bảy ngày bốn bận qua đó

Ba lần mỗi sáng tiếng còi tầm gào lên

Một hồi chuông bực dọc oăng oẳng sủa vào giấc ngọ

Những biển hiệu nhà buôn trên những tấm bảng và trên tường

Những biển chỉ dẫn, những cáo thị láo nháo như bầy vẹt

Tôi yêu vẻ duyên dáng của con đường kỹ nghệ này

Nằm giữa lộ Aumont-Thiéville và Des Ternes ở Paris

 

Này là con phố non tơ và mi hãy còn là một đứa trẻ

Mẹ chỉ mặc cho mi quần xanh áo trắng

Mi cực kỳ ngoan đạo cùng với René Dalize thằng bạn xưa nhất của mi

Hai đứa bay thích mê những trò hào nhoáng phù hoa của Giáo hội

Chín giờ đêm những ngọn đèn khí đốt hạ lửa xanh lè hai đứa lén rời phòng nội trú

Cầu nguyện suốt đêm trong nhà nguyện trường trung học

Trong lúc nơi thẳm sâu sùng kính vĩnh hằng sắc tử ngọc

Miên viễn quay tròn niềm vinh quang ngời sáng của đấng Ki-tô

Đó là bông huệ xinh mà hầu hết chúng ta đều trồng

Là bó đuốc tóc đỏ gió không thể thổi tắt

Là đứa con trai xanh xao và thắm hồng của người mẹ khổ đau

Là cội cây luôn rậm rì toàn bộ những lời cầu nguyện

Là đôi cột giảo hình của sự vinh danh và vĩnh cửu

Là ngôi sao sáu cánh

Là Đức Chúa Trời chết ngày thứ Sáu và sống lại vào Chủ nhật

Là đấng Ki-tô vút trên trời giỏi hơn cả phi công

Đoạt kỷ lục bay cao nhất thế giới

 

Ki-tô con ngươi của mắt

Đứa cô nhi thứ hai mươi của những thế kỷ biết cách làm thế nào

Biến thành một cánh chim như Chúa Giêsu và nó vút bay lên

Lũ quỷ từ vực sâu ngẩng đầu theo dõi

Chúng bảo nhau thế kỷ này bắt chước Simon Đạo sĩ xứ Judée

Chúng la lên nếu nó biết bay ta sẽ gọi nó là phường trộm đạo

Các thiên thần cùng vờn quanh kẻ bay lượn xinh xắn

Icare Enoch Elie Apollonius xứ Thyane
Dập dềnh quanh chiếc phi cơ đầu tiên

Thi thoảng họ dạt tránh đường cho những kẻ mang thánh thể

Tay mang tế phẩm những vị giáo sĩ này vút lên cao mãi

Rồi chiếc máy bay giáng hạ mà chẳng cần phải xếp cánh bằng

Bấy giờ bầu trời tràn ngập hàng triệu cánh én

Ào ào đến nào quạ, nào cú, nào diều

Từ Phi Châu bay qua bầy hạc mỏ cong, hạc hồng, hạc đầu sói

Loài thạch cầm được vinh danh bởi đám văn thi sĩ

Cũng liệng đến bấu móng vuốt vào óc Adam cái sọ đầu tiên

Chim ưng sà xuống từ phía chân trời kêu lớn lên một tiếng

Và từ Mỹ Châu về loài chim sâu bé nhỏ

Cùng bầy chim uyên thon thả đến từ Trung Hoa

Chúng chỉ một cánh nên phải bay thành từng cặp một

Rồi thì chim câu tinh thần thanh khiết

Được hộ tống bởi chim thất huyền và công đuôi đốm

Loài phượng hoàng từ dàn lửa tái sinh

Trong khoảnh khắc phủ tro bỏng của mình lên mọi vật

Bầy nhân ngư cũng rời bỏ những biển bờ hung hiểm

Đến dự cả ba nàng cùng ca hát véo von

Và tất tần tật chim ưng chim phượng hoàng và kỳ điểu xứ Tàu

Kết làm anh em cùng chiếc máy biết bay biết lượn

 

Giờ đây mi đang bước ở Paris một mình đơn độc giữa đám đông

Đám xe buýt gầm gừ lướt ngay bên cạnh

Nỗi khắc khoải của tình yêu xiết chặt lấy cổ họng mi

Như thể sẽ chẳng bao giờ mi còn được yêu như vậy nữa

Nếu sống vào thời xưa mi sẽ giam mình vào tu viện

Anh bất giác hổ thẹn khi bắt gặp mình đang lẩm nhẩm cầu kinh

Ngươi tự chế nhạo ngươi và tiếng cười ngươi nổ lách tách như lửa địa ngục

Những tia lửa của tiếng cười ngươi mạ vàng hố thẳm đời ngươi

Đấy là một bức tranh được treo trong viện bảo tàng tăm tối

Mà đôi khi ngươi xích lại nhìn

Hôm nay mi dạo bước giữa Paris những người đàn bà vấy máu

Cái thuở, mà thôi tôi chỉ muốn tôi quên phứt đi, cái thuở của vẻ đẹp suy tàn

 

Bao quanh bởi ngọn lửa nhiệt tâm Đức Mẹ dõi theo tôi ở Chartres

Máu từ Thánh Tâm của Bà tưới đẫm hồn tôi trên gò Montmartre

Tôi phát ốm khi phải nghe những lời chúc phúc

Mối tình khiến tôi đớn đau là căn bệnh đầy hổ thẹn

Và cái cảnh tượng cứ hoài ám ảnh ngươi đó khiến ngươi sống sót qua những đêm mất ngủ trong nỗi âu lo

Nó luôn ở cạnh ngươi và lướt đi bên ngươi

Bây giờ mi đứng trước biển Địa Trung Hải

Dưới những cành chanh đơm hoa quanh năm

Cùng đám bạn mi chèo thuyền dạo chơi trên biển

Một đứa từ Nice một đứa từ Menton và hai đứa La Turbie

Đám chúng tôi kinh hãi nhìn các con mực ma dưới đáy biển sâu

Và giữa đám rong xanh một đàn cá mang dáng hình Đấng Cứu thế đang bơi lội

 

Mi đang ở trong khu vườn một lữ quán gần Prague

Một đóa hồng trên bàn cùng cảm giác hoàn toàn hạnh phúc

Và đáng lẽ ngồi viết câu chuyện bằng văn xuôi của mình mi lại xem chăm chú

Con bọ cam ngủ quên trong lòng đóa hồng

Thảng thốt mi nhìn thấy bóng hình mi in trên những viên mã não ở Saint-Vit

Mi buồn muốn chết vào cái ngày mi nhìn thấy mình ở đó
Hệt như Lazare kinh hoàng sợ ánh sáng ban ngày

Những cây kim của chiếc đồng hồ trong khu Do Thái chạy ngược chiều

Và mi cũng bước lùi cuộc đời mi chậm chạp như vậy

Trong lúc trèo lên vọng lâu Hradchin và buổi chiều khi ngồi lắng nghe

Trong các tửu quán vang lên những bài ca xứ Tiệp

 

Này là mi ở Marseille giữa đám dưa hấu đỏ

 

Này là mi ở Coblence trong khách sạn Géant

 

Này là mi ở Rome ngồi dưới gốc sơn trà Nhật Bản

 

Này là mi ở Amsterdam với một cô gái xấu nhưng mi lại thấy nàng xinh đẹp

Cô gái sẽ lấy một chàng sinh viên ở Leyde

Nơi này người ta rao cho mướn phòng bằng tiếng La tinh Cubicula locanda

Tôi nhớ mình đã dừng lại đấy ba ngày và ở Gouda cũng vậy

 

Ngươi đang ở Paris trong phòng dự thẩm

Như một kẻ tội đồ người ta quản thúc ngươi

 

Ngươi đã có những chuyến hành trình hân hoan cũng như khổ lụy

Trước khi ý thức được sự dối gian trá ngụy cùng gánh nặng của tháng năm

Ngươi đã vị tình từ tuổi hai mươi rồi ba mươi tuổi

Ngươi đã sống như một gã khùng tiêu phí hết cả thời gian

Ngươi không còn dám nhìn xuống tay mình và từng khoảnh khắc ngươi đều muốn khóc

Khóc cho ngươi cho người tôi yêu và cho tất cả những gì khiến ngươi kinh hãi

 

Mắt nhòa lệ mi nhìn đoàn lưu dân khốn khổ

Họ tin ở ông Trời họ lầm rầm cầu kinh những bà mẹ ngồi cho con bú

Mùi đói nghèo của họ tỏa khắp nhà ga Saint-Lazare
Như ba Vua truyền thuyết họ tin vào vì sao hộ mệnh của mình

Hy vọng sẽ kiếm được tiền bên xứ Á Căn Đình xa xôi

Rồi hồi cố thổ sau khi lập thành cơ nghiệp

Có gia đình mang theo chiếc chăn bông đỏ như anh mang trong lồng ngực trái tim mình

Chiếc chăn bông ấy cùng những ước vọng của chúng ta thảy đều hư ảo

Ít nhiều lưu dân sẽ sớm dừng chân và ngụ cư nơi đây

Trên phố Rosiers hay Écouffes trong những khu nhà ổ chuột

Tôi thường gặp họ chiều chiều ngồi hóng gió bên đường

Hệt như những quân cờ hiếm khi nào xê dịch

Đa phần trong đám là dân Do Thái những người đàn bà đội tóc giả

Ngồi tiều tụy xanh xao đằng sau những hiệu chạp phô

Mi đứng trước quầy một quán rượu tồi tàn

Uống tách cà phê ba xu giữa đám người khốn khổ

 

Mi là bóng đêm trong đại tửu lầu

 

Những người phụ nữ ấy chẳng mặt nặng mày chì dù họ đang có chuyện buồn lo

 

Hết thảy họ kể cả nường xấu nhất cũng từng là niềm đau cho kẻ si tình

Nàng là con gái một viên cảnh sát ở Jersey

 

Đôi tay ngà mà tôi không được thấy bao giờ đã nứt nẻ và đầy vết chai sạn

Đáng thương nhất là những nếp nhăn nheo trên bụng của nàng

 

Giờ đây tôi hạ cố đưa miệng xuống cô gái nghèo có giọng cười nghe khủng khiếp

Mi chỉ còn một mình cùng buổi sáng đang lên

Những người giao sữa khua vang những bình sữa trên đường

 

Đêm dời gót ra đi như người đẹp Métive

Đó là nường Ferdine hay dối gian hay nường Léa ân cần chu đáo

 

Và mi uống cốc rượu này cháy bỏng như đời mi

Cuộc đời mi mà mi uống tựa hồ rượu mạnh

 

Mi dấn bước về hướng Auteuil mi muốn cuốc bộ về nhà

Thiếp ngủ giữa đám ngẫu tượng Océanie và Guinée của mi

Chúng là đấng Ki-tô của một hình thái khác một tín ngưỡng khác

Là những đấng Ki-tô còn nguyên thủy của những ước vọng tối ám

 

Vĩnh biệt vĩnh biệt

 

Mặt trời bị cắt cổ.

Guillame Apollinaire

 Trần Thanh Sơn dịch

(*) Theo từ điển, “Zone” có nghĩa là đới, là vùng, là khu vực… Tất cả đều hay nhưng tôi vẫn thích để nguyên tên bài thơ là “Zone” nhằm giữ được nội hàm khá đa nghĩa của tiêu đề mà Apolinaire đã đặt cho bài thơ của mình. 

 

Ảnh: Tập thơ bạn tặng năm 1982

 

 

Ảnh trên: From "Portrait of Guillaume Apollinaire, 1914" (Giorgio de Chirico)