Thơ từ một cuốn sách cũ

Đọc bài thơ ngũ ngôn trong cuốn sách bàn về thuật chơi chữ của người xưa, lòng cứ bâng khuâng mãi. Tác giả Lãng Nhân bình bài thơ bằng một câu ngắn gọn thế này: “Thơ ngũ ngôn dùng kể tự sự, ít có bài được lời mộc mạc mà tứ sâu sắc bằng bài liên vận sau đây của ông Phan Hoài Dật đọc lên mường tượng như câu chuyện Từ Thức lúc ở động tiên trở về trần thế” (*). Xin đăng lại bài thơ ấy ở đây để bạn đọc cùng thưởng thức (và nếu thích, thì ngẫm nghĩ). Thế nhân thời nào cũng vậy, huống chi là thời đảo-điên-điên-đảo bây giờ! (TTS - 9.2023)

Truyện ông Viên Hộ

Tôi biết ông Viên Hộ

Người ở đất Vân lỗ

Thuở nhỏ vốn học trò

Lớn lên thi không đỗ

 

Sau ông đi đá gà

Với tôi thường lại qua

Thuở ấy tôi còn bé

Bạn với ông hơi già

 

Ông người rất hào hiệp

Ban ngày mỗi mỗi tiếp

Đá gà mà phong lưu

Rộn ràng thê với thiếp

 

Rảnh việc lại ngâm thơ,

Uống rượu hay đánh cờ

Bề nào ông cũng thích

Thoi đưa mặc ngày giờ

 

Tôi lớn phải đi học

Toán làm với sách đọc

Lúc ấy ông già khọm

Mồi da mà trắng tóc

 

Sau thôi học tôi về

Tìm bạn cũ nằm tê

Hỏi đến ông Viên Hộ

Ông chết răng chừ kia

 

Tôi lấy làm thương nhớ

Nhớ bạn già than thở

Bèn đến nhà ông thăm

Nhà ông khách lạ ở

 

Tôi hỏi gia quyến ông

Còn ở, ở đâu không?

Vợ ông đi đâu mất!

Hầu ông đi lấy chồng

 

Tôi trở về chán ngắt

Buồn cho thân kẻ khuất

Ông sống nhiều người thương

Ông chết không ai nhắc!

 

Than ôi! Cái cuộc đời

Sống: còn, đến chết: thôi

Người thương nói “tội nghiệp!”

Thế là xong chuyện rồi

 

Xong rồi! Xong rồi thật!

Không! Còn! Còn nắm đất!

Gió thổi nắm đất bằng

Thế là còn hay mất?

 

Đời lắm ông Viên Hộ

Có đó, không ngay đó

Nghĩ thương cái hình hài

Thoảng qua như chiều gió

 

Thử ngày sau ông Viên

Sống lại nhờ phép tiên

Trở về nơi đất cũ

Hỏi thăm kẻ láng giềng

 

Còn ai nhớ đến ông?

Ai ai cũng rằng không!

Thì ông cười hay khóc?

Ông về thật luống công

 

Ngó lại trên trời cao

Cảnh trời có khác sao?

Mây đen đuôi mây trắng

Khi nào như khi nào...

 

Cỏ hoa sao hững hờ?

Chào mãi vẫn làm lơ

Ôi! khách đà khách cũ!

Hoa này phải hoa xưa?

 

Bước vào nhà thăm hỏi

Cửa nhà lâu đã rụi

Thầy thợ đang xây nền

Chực làm cái nhà mới

 

Chủ nhà đắc ý lắm!

Tới ngắm rồi lui ngắm

Cười reo vênh váo râu

Nhà này xét không thấm!

 

Ông Viên tất bật cười

Cười mà thương cho ai

Tưởng một mình ông dại

Ngu mà cũng có đôi!

 

Người đời còn mãi thế

Được oa mà muốn bể

Múa gậy giữa vườn hoang

Cũng rung đùi rung vế

 

Ai bảo người khôn đần

Khôn vẽ rắn thêm chân

Hại nhau khôn kế quỉ

Cướp của khôn mưu thần

 

Người khôn là thế đó

Nực cười ông Viên Hộ

Chống gậy về núi than:

“Có khôn chi mô có!”.

                  Phan Hoài Dật

(*) Lãng Nhân, “Chơi chữ”, trang 121, NXB Nam Chi Tùng Thư - 1970

Note: Theo “Chơi chữ”, tác giả bài thơ “Truyện ông Viên Hộ” là Phan Hoài Dật. Tôi đã thử nhờ google search tên “Phan Hoài Dật” nhưng không tìm thấy bất cứ tài liệu nào liên quan đến danh tính này ngoài đường dẫn đến chính tác phẩm “Chơi chữ” của Lãng Nhân. Tuy nhiên, trong bài viết của Nguyễn Hùng đăng trên vanchuongviet.org (Phan Văn Dật không chỉ có Diễm Dương Trang), tác giả Nguyễn Hùng có nêu một chi tiết: Phan Văn Dật - người đã được Hoài Thanh - Hoài Chân chọn đưa vào “Thi nhân Việt Nam” là tác giả của bài thơ có tên gọi “Bài thơ ông Viên Hộ” (Nam Phong), chẳng rõ hai bài thơ có phải là một?

 

Note (update): Tôi đã tìm được bản gốc bài thơ (có tên “Tôi ở đâu” hay “Chuyện ông Viên Hộ” của Phan Hoài Dật) đăng trên tạp chí Nam Phong (Số 125 - Tháng 1.1928). Bài thơ theo thể liên vận không tách từng khổ 4 câu xuống hàng và thêm một vài dấu câu (có lẽ để cho rõ nghĩa và độc giả cũng dễ đọc hơn) như tác giả Lãng Nhân đã dùng trong “Chơi chữ”. 

Ảnh trên: From “Light and Shadow” (Cao Hành Kiện)